Moda Lubi się Powtarzać – tablice

Internetowa prezentacja tablic z wystawy „Moda Lubi się Powtarzać„, które towarzyszyły wydarzeniu.

Spis treści:

1. Początek i Koniec
2. neoRenesans
3. neoBarok
4. neoROKOKO
5. neoŚREDNIOWIECZE

1. Początek i Koniec

• 

Wiek XIX jako stylistyczna całość nie jest, zgodnie z definicją ograniczony datami 1801-1900, ale sięga poza nie. Rozpoczyna się od się od czasów Rewolucji Francuskiej, od lat 90. XVIII wieku i kończy wraz z Pierwszą Wojną Światową w roku 1918.

W pierwszym okresie odwołania do sztuki klasycznej starożytnych Greków i Rzymian widoczne są we wszystkich niemal dziedzinach od architektury po ubiór. Świat antyczny był widziany jako doskonały, naturalny i moralny, z wszech stron wzór do naśladowania.

• 

• 

Na początku wieku XIX wieku kobiety przemieniły się w rzymskie obywatelki i greckie nimfy. Z damskiej toalety zniknęły, przynajmniej oficjalnie, krępujące ciało sznurówki tj. gorsety, a także stelaże pod suknią. Suknie były zwiewne, ze stanem podniesionym wysoko pod biust. Najmodniejszym kolorem był oczywiście kolor biały. Suknie były bardzo często wykonywane z białej bawełny. Złożyło się na to kilka elementów. Upadek ancien regim’u i wraz z nim przemysłu jedwabnego oraz odkrycie bielących właściwości związków chloru w latach 80. XVIII wieku.

Biel w modzie oraz lekkość stroju wpłynęła poprawę higieny. Ciało w nowych lepszych czasach należało mieć czyste, wzrosła ilość używanej i posiadanej bielizny. Po raz pierwszy też w czasach nowożytnych można było bawełniane ubranie wyprać.

• 

• 

W kolejnych dekadach odwołania do antyku w modzie były coraz mniej oczywiste. Napoleon I przywrócił do łask jedwabie i kolory, podkreślając splendor swojego dworu i także po trosze w trosce o podniesienie z upadku jedwabnictwa, które było bardzo ważną gałęzią przemysłu francuskiego przed Rewolucją.

Do mody z czasów cesarstwa, w Polsce zwykliśmy o niej mówić moda napoleońska, odwoływano się w tuż przed wybuchem Wojny. Secesja – styl przełomu wieków XIX i XX poszukiwała nowych inspiracji, pragnęła powrotu do naturalności, którego doszukiwała się w sztuce ludowej, a potem także we wzorach klasycznych.

• 

• 

Ubiór kobiety w latach około 1908 – 1914 powoływał się na wzory antyczne, ale poprzez odwołanie do czasów Empire Napoleona I. Strój stał się bardziej naturalny, indywidualny i bliski ciału. Był tak bliski, że musiał być wsparty na najdłuższym w historii gorsecie, a spódnice bywały tak wąskie, że konieczne było zakładanie pęt na nogi, by jej nie podrzeć w trakcie chodzenia. Dzięki takim zabiegom sylwetka kobiety sprawiała wrażenie naturalnej i swobodnej, a równocześnie klasycznej i kolumnowej.

Wojna zakończyła burżuazyjny wiek XIX wraz jego sztywną elegancją i moralnością.

• 

• 

2. neoRenesans

W historii Europy możemy wyróżnić wiele następujących po sobie okresów. Zakres czasowy poszczególnych epok jest jednak różny, w zależności od kraju i czasu, w którym został on opisany.
Renesans obejmuje okres od początku wieku XIV po początek wieku XVII. Po raz pierwszy nazwa renesans pojawiła się w latach 30. XIX wieku w Anglii i oznacza dosłownie – odrodzenie. Odnosi się do odrodzenia kultury europejskiej w duchu klasycyzmu, powrotu do jedynej słusznej i prawdziwej sztuki antycznej. Jest to nazwa myląca, bo miała podkreślać kontrast pomiędzy bogatym kulturowo i rozwiniętym renesansem, a ciemnymi wiekami średniowiecza, zdominowanymi mrokiem i hegemonią Kościoła. Obecnie wiemy, że średniowiecze to bardzo zróżnicowany, niezwykle interesujący i barwny okres w naszej historii.

• 

• 

W renesansie strój kobiecy stał się rozbudowany i zaczął korzystać ze wsparcia stelaży i usztywnień. Spódnice były rozpięte na fortugale, znanym w Polsce też jako portugał. Była to zwykle płócienna halka z naszytymi obręczami np. z wikliny. Niedawno został przypadkowo odkryty podczas konserwacji kościelnej figury, jedyny znany egzemplarz tej części garderoby. Jest zachowany w doskonałym stanie, na płótnie widoczne są nawet ślady krochmalu w kolorze żółtym, obecnie można go zobaczyć w Muzeum Etnograficznym w mieście Zamora w Hiszpanii.
Tradycyjnie przyjmuje się, że pierwsze formy fortugału pojawiły się na dworze Kastyli i Leonu z inicjatywy królowej Joanny Portugalskiej (ur. 1439, zm. 1475). Jedną z hipotez tłumaczących powstanie nowej mody była chęć ukrycia przez królową nieślubnej ciąży poprzez naszycie na spódnice sukni poszerzających ją obręczy.

• 

• 

Pierwsze fortugały były dekoracją sukni. Obręcze były naszywane na spódnicę, dopiero w późniejszym okresie stały się niewidocznym spod sukni stelażem. Kształtem początkowo przypominały stożek, pod koniec panowania tej mody miały kształt bębna i płynnie przemieniły się barokowe watowane poduszki, które noszono pod suknią.
Nie tylko spódnica została usztywniona, temu samemu procesowi poddano kobiecy tors. Staniki sukni zaczęto usztywniać na różne sposoby, klejono warstwy płótna, wszywano fiszbiny, stosowano karton. W większości krajów Europy, sylwetka kobiety przypominała dwa trójkąty połączone wierzchołkami.

• 

• 

Elementy mody renesansowej pojawiły się ponownie w latach 30. i 90. XIX wieku.

W romantycznych latach 30. były to przede wszystkim rozbudowane rękawy, czerpiące inspirację z włoskiego renesansu. Suknia miała krótki usztywniony stanik, rozłożystą spódnicę oraz wielkie bufiaste rękawy. Popularne były fantazyjne nakrycia głowy.

W latach 90. strój kobiecy był bardziej usztywniony, raczej w duchu dworu Habsburgów, niż swobodnych Włoch. Spódnice nie miały co prawda stelaża pod spodem, zgodnie z naturalistycznymi trendami końca wieku, ale bywały w całości usztywnione np. papierem lub sztywnym płótnem, żeby nadać im stożkowy i rozłożysty kształt. Często też były otwarte z przodu i ukazujące inną tkaninę spodnią. Ponownie pojawiły się, choć na krótko, balonowe rękawy.

• 

• 

Renesansowe motywy pojawiają się w rozłożystych przypominających kryzy kołnierzach z pierwszych dekad XIX wieku. Wysokie kołnierze z lat 90. wraz z niewielkimi riuszkami także odnoszą się do mody odrodzenia. Ciekawym i bezpośrednim zapożyczeniem z mody włoskiej przełomu XV i XVI wieku jest wykorzystanie biżuteryjnej dekoracji na czoło, bardzo popularniej w latach 1830-1840.

Zwykle były to opaski z wisiorkami na czoło, naszyjniki z pereł ale też metalowe obręcze przypominające delikatne diademy.

• 

• 

3. neoBarok

Barok rozpoczyna się na początku wieku XVII i trwa około sto lat do połowy wieku XVIII. Według niektórych źródeł barok to okres od końca wieku XVI po koniec XVIII. Jakiego zakresu by nie przyjąć głównymi cechami baroku są niejednorodność i monumentalność, a także mistycyzm i zmysłowość.

Europa podzielona była na strefy wpływów protestanckich i katolickich. We Francji okres ten przypada głównie na panowanie Ludwika XIV, który wstąpił na tron jako dziecko w 1643 roku i zmarł w roku 1715. Trwała kontrreformacja. W Anglii lud pozbawił władzy i głowy Karola I Stuarta. W Polsce kwitła demokracja szlachecka.

• 

• 

Moda okresu baroku odzwierciedlała jego główne cechy. Sylwetka kobiety w początkowym okresie była dosłownie monumentalna. Stanik sukni był mocno skrócony, rękawy szerokie i rozbudowane. Spódnice wspierały się na watowanych wałkach wiązanych w talii. Ideałem piękna była kobieta o obfitych kształtach znana z obrazów Rubensa. Dekolty bywały nieprzyzwoicie głębokie, co ściągało na kobiety krytykę przedstawicieli kościołów wszystkich wyznań, dlatego dla przyzwoitości dekolt zasłaniano dekoracyjnym kołnierzem-chustą. Niektóre kołnierze były ozdobami wspartymi na stelażach i pełniły jedynie funkcję dekoracyjną i ceremonialną.

• 

• 

W późniejszym okresie dojrzałego baroku sylwetka kobiety stała się bardziej smukła. Wydłużył się stanik sukni, a rękawy stały się węższe i krótsze. Pojawił się też tren w spódnicy, który przez pewien czas dekoracyjnie upinano. Moda dyktowana przez dwór w Wersalu przyjęła się niemal we wszystkich zakątkach Europy. Różnice regionalne stawały się coraz mniej widoczne i można się pokusić o stwierdzenie, że moda jest stała się elementem wspólnym dla niemal całego społeczeństwa europejskiego. Od początku XVIII wieku w podobnym stylu ubierali się mieszczanie i szlachta, tak w Paryżu i Wiedniu, jak i Poznaniu, czy Sankt Petersburgu.

• 

• 

Z mody Baroku wiek XIX zaczerpnął wiele, a jednym z najbardziej eleganckich odniesień są kołnierze. Niewielkie koronkowe wsparte na stelażach, pięknie łączyły się z modą dworską okresu Pierwszego Cesarstwa Napoleona, ale były w wersji uproszczonej obecne także w modzie codziennej.

W sukniach balowych z lat 1840-1860 popularne były kołnierze – berty okalające głęboki, odsłaniający ramiona dekolt, wzorowane na modzie o 200 lat starszej.

• 

• 

Pod koniec wieku XVII spódnica wspierała się na watowanej poduszce i często miała tren. Podobna moda zapanowała w wieku XIX tuż po wyparciu z damskiej toalety rozłożystej krynoliny. Suknie stały się wydłużone, z wypiętrzonym tyłem wspartym na tiurniurze i trenem. Staniki często miały kwadratowe dekolty podobnie jak barokowe suknie z lat 90. XVII wieku.

• 

• 

4. neoROKOKO

Rokoko datuje się od Regencji Francuskiej za czasów małoletniości Ludwika XV po upadek Bastylii, czyli na lata 1720-1790, określane czasami jako późny barok. W porównaniu do poprzedniego stylu, styl rokoka jest lekki, przejrzysty i delikatny, a równocześnie niezwykle dekoracyjny. Najlepiej został wyrażony w wystroju wnętrz w licznych obiektach w całej Europie, najbardziej jednak spektakularne są carskie pałace w Rosji. XVIII wiek to także okres burzliwego rozwoju nauki, który w konsekwencji doprowadził do rewolucji przemysłowej.

• 

• 

W wieku XVIII pozycja kobiety w społeczeństwie zyskuje na znaczeniu i staje ona w centrum życia towarzyskiego. Moda tego czasu jest kwintesencją rokoka. Strój kobiety wykonany był z delikatnych jedwabnych tkanin. Szerokie spódnice wspierały stelaże z wiklinowych, czy rogowych obręczy wszytych w płócienną halkę tzw. rogówki. Początkowo były one całkiem okrągłe, lecz szybko zaczęto je sznurować wewnątrz i uległy spłaszczeniu z przodu i z tyłu stając się całkiem owalne.

Tors kobiety był ściśnięty sztywnym gorsetem (pol. sznurówką). Był on wyskoki z bardzo wąskimi plecami, dzięki czemu ramiona i łopatki były mocno przesunięte do tyłu, a pierś wypięta do przodu. Cała sylwetka wydawała się zwiewna i delikatna, pomimo, że kształt ciała był całkiem przekształcony. Triumf człowieka nad naturą.

• 

• 

W 1852 roku Napoleon III przejął władzę i ogłosił się Cesarzem wszystkich Francuzów. Świeżo wskrzeszone Drugie Cesarstwo potrzebowało własnego wizerunku, który mógłby zachwycać i napawać dumą poddanych, ale także podkreślić prawowitość władzy poddawaną w wątpliwość przez krytycznie nastawione obce dwory.

Cesarzowa Eugenia stała się ikoną stylu, naśladowaną w całej Europie. Wielką zasługę w kreowaniu nowej cesarskiej mody miał Charles Frederick Worth, który w Paryżu otworzył pierwszy Dom Mody. W jego kreacjach pokazywały się wszystkie królowe drugiej połowy XIX wieku. Jego projekty cechowała niezwykła elegancja.

• 

• 

W tym czasie spódnice sukien znacznie się powiększyły w obwodzie i znów musiały się wesprzeć na stelażach, tym razem zwanych krynolinami. Konstrukcją przypominały rogówki i fortugały. Nowością była krynolina składająca się z elastycznych stalowych obręczy zawieszonych na taśmach. Szereg modeli zostało opatentowanych, większość była produkowana przemysłowo na całkiem dużą skalę.

Podobnie jak w wieku XVIII olbrzymie spódnice rozpięte na stelażu podkreślały zamożność rodziny, do której należała kobieta, a także to, że nie zajmuję się ona pracą zarobkową i należy do dobrego towarzystwa.

• 

• 

Krynolina przez ponad dwie dekady była w modzie, na przełomie lat 60. i 70. była już zdecydowanie u kresu swej świetności. Kolejna moda zmierzała w innym kierunku, w kierunku tiurniury. Ciekawe zmiany zaszły także w stanikach sukni, gdzie oprócz kwadratowych dekoltów pojawiły się rozbudowane mankiety w rokokowym stylu, często dodatkowo dekorowane koronkowymi angażantami. Modne stały się szale – fichu, bardzo przypominające koronkowe bądź haftowane chusty noszone w XVIII wieku.

• 

• 

5. neoŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze to okres w historii ludzkości trwający ponad tysiąc lat. Bardzo długo było uważane za mroczne czasy, bez kultury i nauki, zdominowane przez Kościół i kolejne epidemie dziesiątkujące ludność Europy. Całe szczęście nasza wiedza jest coraz szersza i dziś wiadomo, że średniowiecze nie było luką w historii, a bogatym kulturowo okresem, który podłożył podwaliny pod przemiany i zdobycze późniejszych epok.

W sztuce średniowiecza dominowały dwa następujące po sobie style:  romański i gotycki. Sztuka romańska była niezwykle barwna i różnorodna. Bardzo bogata ornamentyka jest widoczna zwłaszcza w architekturze, gdzie stosowano kilka rzędów różnych  motywów dekoracyjnych w zdobieniu portali, także rzędy kolumn różniły się miedzy sobą dekoracją. Taka pozorna niespójność stylu ma swoje źródło w religii i miała odzwierciedlać pluralistyczną wspólnotę Kościoła.

Sztuka gotycka była równie dekoracyjna co sztuka romańska, ale cechowały ją smuklejsze proporcje. Średniowieczni budowniczy stworzyli z kamienia niepowtarzalne katedry, które zachwycają do dziś swoją piękną architekturą i skomplikowaną konstrukcją. 

• 

• 

Moda średniowiecza była bardzo urozmaicona i zmieniała się w czasie. W gotyku kobieta była wysmukła i delikatna o subtelnej urodzie. Suknie szyto ze stanikami dość mocno przylegającymi do ciała i z szerokimi spódnicami. Najlepiej jest to widoczne na figurach świętych i Madonn, które licznie się zachowały z tamtego okresu. Wszystkie przedstawiają kobiety filigranowe, o sylwetkach z wąskimi, opadającymi ramionach i szerokich biodrach skrytych pod fałdami stroju. 

Romantyzm widział średniowiecze jako okres mistyczny, tajemniczy i ponury, a przez to niebywale nostalgiczny. Jedną z poczytniejszych powieści z początku XIX wieku był „Ivanhoe” Sir Waltera Scotta, którego fabuła osadzona jest w czasach wojen krzyżowych. Powstał nowy rodzaj literatury-powieść gotycka, której styl jest pochodną  dziewiętnastowiecznej wizji średniowiecza. Jej najważniejszymi reprezentantkami były Siostry Bronte.

• 

• 

Moda XIX wieku czerpała wybiórczo inspiracje z mody średniowiecznej, a głęboko zakorzenione przyzwyczajenie do silnego przekształcania ciała przez gorsety i stelaże ograniczało zapożyczenia do mody późnego gotyku. Z okresu romańskiego przyswojono tylko styl niejednolitej dekoracji. Widoczny jest on w sukniach z lat 20., gdzie stosowano liczne rzędy watowanych dekoracji i często nie można się doszukać żadnych wartości estetycznych.

Kilkanaście lat później w modzie pojawia się gotycki ideał kobiecego piękna. Suknie mają ciasne staniki z długimi wąskimi rękawami i szerokimi spódnicami wspieranymi przez liczne halki. Ramiona były wąskie i spadziste. Kobieta stała się spokojnym aniołem domowego ogniska, przynajmniej w teorii.

• 

• 

Muzeum Historii Ubioru, 2019, Anna Moryto