Dziennik Domowy – 8 stycznia 1840

Często zdarza się słyszeć u nas ubolewanie nad zmianami i zbytkami w ubiorach; są nawet tacy, co zmianom tym coś gorszego przypisują, aniżeli proste wydatki, że z złożeniem starodawnych ubiorów i byt nasz poszedł w poniewierkę. Gdyby zarzuty te były słuszne, dziwną zapewne zdawałoby się rzeczą, dla czego złe takie w dzienniku poświęconym szczęściu domowemu, familijnemu i towarzyskiemu znalazło miejsce.

Każdy zapewne zgodzi się z nami na to iż ubiory przeznaczone są ku wygodzie i ozdobie ciała, według miejsca i czasu. Jeżeli dawniéj i żelazo ku téj potrzebie służyło; niewypada stąd, iż po zmianach tylu i w sposobie wojowania i pożycia publicznego i domowego, mielibyśmy ten zwyczaj aż po dziś dzień i na przyszłość dochowywać. Za czasów Bolesława, Polska cała ukazała się w żelazie, taką napotkał Otto III. W przejeździe do Gniezna; a przecież w średnich wiekach nieczekano za naszemi zmianami, i już wtenczas, jak pisze Frycz Modrzewski, w jednym domu można było widzieć jednéjże rodziny, ubranych po niemiecku, po włosku, po turecku, po czerkiesku. Nieprzytaczamy jednakże tego, abyśmy mozaikę owych czasów w ubiorach pochwalać mieli, lecz wspominamy o niéj dla odparcia zarzutów, iż za naszéj pamięci jeliśmy się szat cudzoziemskich. Trudno nawet powiedzieć, ile u nas w ubiorach jest niemieckiego, francuzkiego, lub naszego; dziś w Europe ludy tak odrębnie od siebie jak dawniéj nie żyją, duch czasu gieniusz narodów, coraz więcéj zbliża i zapoznaje ze sobą, bez zacierania indywidualnego ich życia. Nie martwa szata lecz duch stanowi cechę narodu. Na próżno słyszeć się dają żale na zmiany to w pojęciach, to w pojawach zewnętrznego życia; nieszkodzi to bynajmniej narodowi, jeżeli składa uprzedzenia zadawnione, rozszerza ducha prawdy, zaprowadza zmiany ku szczęśliwości i wygodzie wszystkich. Inaczéj rzecz się ma ze zbytkami. Te na nieszczęscie nigdy się niezacierały do szczętu; są ślady o nich w dawniejszych czasach, są dobitne świadectwa średnich wieków i teraz jeszcze często rażą oczy nasze. A przecież są one zagubne i należą do głównych grzechów, na które część narodu naszego dość liczna chromała i które nas dokonały. Nie kontusz, nie żupan, ni frak, ni czamara tylko jędrna, czysta i sprawiedliwa myśl, stanowi wątek życia spółecznego. Wieleżto niepozostało z ostatnich czasów westchnień, to prozą, to wierszem, do wąsów i do kontuszy, a z trudna do zbawiennéj i serdecznéj myśli.

Przecież na pociechę czasów dzisiejszych powiedzieć można, iż przepych i zbytki nietyle znachodzą się w domach naszych, co dawniéj; porównajmy inwentarze sprzętów i ubiorów przodku z teraźniejszemy, a znajdziemy, ile stopni przeszliśmy poprawy. Posłuchajmy Reja z Nagłowic, co mówi o współczesnym przepychu i zbytkach, a będziemy mieli żywszy obraz przeszłości, i sprawiedliwszą miarę na czasy obecne: “Nuż, jeśli się w którém państwie albo królestwie rozmnoży, a skrzydła roztoczy na sprosny grzech łakomstwo, tu już sobie rozważ, w jaki zły a nie pobożny przypadek takie państwo zatoczyć się musi. Bo już i niesprawiedliwość i łupieztwo nielża, iż z tym panem pospołu osieśdź musi. Ale patrz mój miły bracie, jako się to wszystko zamnożyć nie ma, patrząc na nasze koszty, na nasze zbytki tak w piciu jako i w jedzeniu, także téż w nastrzępionych a dziwnych przyprawach, i w chodzeniu, w pojeździech naszych, tak iż już drugich i przezywać i w nich słusznie chodzić nieumiemy.

Albowiem patrz, gdy sobie wspomnisz one dziwne czuchy ¹), one falsaruchy ²), one stradiotki ³) one z dziwnemi kołnierzami delie, one żupany, one rozliczne włoskie, iszpańskie wymysły, one dziwne płaszcze, sajany ⁴), kolety ⁵), obercuchy ⁶), aż dziwno i straszno o nich mówić, a drugich już ani zwać, ani sobie rozkazać umie, jedno krawcowi poruczy, aby uczynił, jako dziś noszą. A téż słyszę w postronnych krajach, gdzie się trafi każdy naród namalować, tedy polaka z nożycami malują, a postaw sukna przed nim: krajże sobie, jako raczysz.

¹) Szuby futrem podszyte. ²) Gatunek sukni. ³) Jeździeckie szaty krótkie. ⁴) suknia żołnierska. ⁵) Krótka suknia jeździecka skórzana. ⁶) Wierzchnia suknia. 

(Dalszy ciąg nastąpi.)

Objaśnienie ryciny. 

1. Krótki tużurek z wązkim kołnierzem, szerokiemy wyłogami i kieszeniami na boku. Pantalony w drobną krateczkę. 
2. Stroik na głowę z atłasu z barwami koronkowemi i złotemi brzegami. Spencerek aksamitny. Rękawki i kaftaniczek szeroko rozwarty, koronkami okładane. Suknia muślinowa z szeroką falbaną koronkową. 
3. Kapelusz aksamitny z kwiatami. Salopa krótka kaszemirowa z kapturkiem. 
4. Czepeczek z barbkami złotem przerabianemi. Suknia atłasowa o dwóch falbanach. Krótkie rękawki z trzema rzędami maleńkich bufek. Szal koronkowy. Rękawiczki garnirowane.